به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی سلێمانی له کۆنگره‌یه‌کی رۆژنامه‌وانیه‌دا که بۆ ده‌زگاکانی ڕاگه‌یاندن سه‌باره‌ت به ئه‌نفله‌ونزای به‌راز ئه‌نجامیدا، ڕووی ئاشکرا به‌ڵام نه‌ناسراوی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی به گشتی و فه‌رمانگه ته‌ندروستێکان به تایبه‌تی پیشان دا. جێگای ده‌ستخۆشی و مایه‌ی خۆشحاڵیه که به‌رپرسه ته‌ندروستێکانی ئه‌م هه‌رێمه له ڕادیو و ته‌له‌فیزیون و ڕۆژنامه‌کاندا ده‌رکه‌ون و هاوڵاتیان له پێشهاته ته‌ندروستیه مه‌ترسیداره‌کان ئاگاداربکه‌نه‌وه و ئامۆژگاری پێویست له‌و ڕووه‌وه پێشکه‌ش بکه‌ن. ئه‌م هه‌نگاوه له هه‌موو کاتێک زیاتر پێویسته به له به‌رچاوگرتنی مه‌ترسی بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تای ئه‌نفله‌ونزا له‌م وه‌رزه‌ی به‌فر و باران و حه‌ج و چه‌ژن و کرانه‌وه‌ی ده‌رگاکانی قوتابخانه‌کان. ئه‌و هه‌موو بۆنه و ڕووداوانه، فاکته‌ری ڕێخۆشکه‌رن بۆ بڵاوبوونه‌وه و ته‌شه‌نه کردنی نه‌خۆشێه‌که.
تا ئه‌و ساته‌ی که به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێز باسی له جیگا و ڕێگاکانی خۆپاراستن له لایه‌ن هاوڵاتیانه‌وه ئه‌کرد زۆر به باشی ئه‌و کاره‌ی ئه‌نجامدا. به‌ڵام هه‌رکه ده‌ستی به قسان کرد له سه‌ر ڕێوشوێنه‌کانی ده‌ستنیشانکردنی په‌تاکه‌و و میکانه‌زمه‌کانی پاراستن و چاره‌سه‌ر، ئه‌وا دکتۆری به‌ڕێز ئیسپاتی کرد که زۆر له به دواداچوونی پێشهات و گۆڕانکاریه ته‌ندروستێکانی جیهان دواکه‌وتووه و پێویسته تۆزێک کات ته‌رخان کات بۆ به‌لانی که‌مه‌وه چاوخشاندنێک به پێگه ئیلکترۆنیه ناسراوه‌کانی ئه‌م بواره به تایبه‌تی پێگه‌ی ڕێکخراوی ته‌ندروستی جیهانی که به WHO ناسراوه.
جه‌نابی د. ڕێکه‌وت له وه‌ڵامی پرسیارێک ده‌رباره‌ی هه‌بوونی ڤاکسین دژی ئه‌نفله‌ونزای به‌راز له کوردستاندا، زۆر به سیقه‌وه ئه‌ڵێت تا ئێستا ئه‌م ڤاکسینه له لایه‌ن WHO ه‌وه هاتکۆ ئێستا بڵاونه‌کراوه‌ته‌وه و هیچ وڵاتێک به کاری نه‌هێناوه. ئه‌مه جگه له چه‌واشه‌کاری و عوزر هێنانه‌وه بۆ شکسته‌کانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و فه‌رمه‌نگاکانی ناتوانین ناوی هیچ شتێکی تری لێبنێن. ئاخر کاک دکتۆر ئه‌گه‌ر جه‌نبتان ته‌نها بزانن ئه‌نته‌رنێت به‌کاربهێن و بۆ ته‌نها جارێکێش له‌م چوار پێنج مانگه‌ی پێشوودا سه‌ردانی پێگه‌ی ئیلیکترۆنی WHO تان بکردایه، ئه‌وه‌نده به سیقه‌وه قسه‌تان نه‌ئه‌کرد و لێدوانه‌کانتان واقعی تر و ڕوونتر ئه‌بوون.
پێم وایه ئه‌گه‌ر WHO ئاگاداری قسه‌کانی جه‌نابی د. ڕێکه‌وت بێت ئه‌وا ئه‌مه‌ی دوای ڕه‌نگه خۆی تووشی به دوادووچوونی یاسایی بکات. چونکه ئه‌م دکتۆره به‌ڕێزه به ناوی ده‌زگایه‌که‌وه قسه‌ئه‌کات که به‌رپرسیارێتی ڕه‌سمی هه‌یه و ناکرێت له خۆڕا قسان بکات. بۆ زانیاری جه‌نابی به‌ڕێوه‌به‌رو وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی به‌ڕێز، WHO چه‌ند مانگێکه ڕۆژانه زانیاری له سه‌ر په‌تاکه به گشتی و ڤاکسین به تایبه‌تی بڵاوئه‌کاته‌وه. بۆ نموونه له یه‌کێک له بڵاوکراوه‌کانیدا ئه‌م ڕێکخراوه پێشبینی ئه‌وه ئه‌کات که 3 ملیار ڤاکسینی H1N1 که بۆ خۆپاراستن له په‌تاکه باکارئه‌‌هێنرێت دروست بکرێت. ئه‌گه‌ر ئه‌م زانیاریه بچووکه به لایه‌ی دکتۆره‌وه جێگای بایه‌خ نیه‌و و هێشتا پێوایه ناکرێت کوردستان ڤاکسینی هه‌بێت ئه‌وا پێویسته بیرێک له ئیشێکی تر بکاته‌وه بۆ از له فه‌رمانگه‌کی بهێنێت، چونکه به‌ڕاستی پێئه‌چێت ئه‌وه‌نه سه‌رقاڵی نه‌شته‌رگه‌ری بێت ئاگای له دنیای ته‌ندروستی کۆمه‌ڵ نه‌مابێت.
له لایه‌کی تره‌وه، نه‌ک ته‌نها ڤاکسین هه‌یه و دکتۆر وه‌ته‌نی "پروڤ" کراوه، واتا تاقی کراوه‌ته‌وه و دڵنیابوون له‌وه‌ی که کاریگه‌ری هه‌یه، به‌ڵکو ڕێکخراوی ته‌ندروستی جیهانی له ماوه‌ی ڕابووردوودا توانی 200 ملیون ڤاکسین بۆ 93 وڵاتی که‌م درامه‌تی جیهان بکات. ئه‌و وڵاتانه‌ی که توانیان له ماوه‌یه‌کی که‌م و ڕێژه‌یه‌کی زۆری ڤاکسینه‌که دروست بکه‌ن، وه‌کو ئه‌مریکا و سویسرا، ڕێژه‌یه‌ک له به‌شی خۆیان به‌خشی به وڵاته که‌م درامه‌ته‌کان. هه‌رچه‌نده وڵاته‌کی ئێمه که‌م درامه‌ت نیه و ئه‌توانی ڤاکسین و ده‌رمان بکڕێت، به‌ڵام دیسان تکا له به‌ڕێز به‌ڕێه‌وه‌به‌ری فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ئه‌که‌ین که زه‌حمه‌ت بکێشێت و په‌یوه‌ندی به WHO بکات تا ئه‌گه‌ر ئه‌کرێت تۆزێک به‌شی ئێمه‌ش بده‌ن.
کاک دکتۆر ڕێکه‌وت، به ڕێکه‌وت یا به ئه‌نقه‌ست، به هه‌ندێک وشه و زاراوه‌ی ئینگلیزیه‌وه که زۆر جار پزیشکه‌کان بۆ سه‌رلێشه‌واندنی نه‌خۆشه‌کانیان و ڕاکردن له به‌رپرسیارێتی به‌کاریئه‌هێنن، ئه‌که‌وێته ته‌مومژاوی کردنی پرسیارێکی ڕوون و ئاشکرا سه‌باره‌ت به چۆنێتی ده‌ستنیشانکردنی نه‌خۆشێکه. پێم وانیه پێویست بکات وه‌ڵامێکی دوورودرێژ هه‌بێت بۆ پرسیاری؛ ئایا ده‌زگای تایبه‌تان هه‌یه بۆ ده‌ستنیشانکردنی په‌تاکه؟ جه‌نابی دکتۆر له وه‌ڵامدا خۆی و بیسه‌ر ئه‌خاته ناو گێژاوی چه‌ند ڕسته‌یه‌کی بارگاوی به ده‌سته‌واژه‌ی ته‌کنیکی و نا پێویست که به کورتی مانای ئه‌وه ئه‌ده‌ن به ده‌سته‌وه که نه‌خێر ناتوانین ده‌ستنیشانی په‌تاکه بکه‌ین. ئاخیر نازانین ئه‌گه‌ر نه‌توانین ده‌ستنیشانی نه‌خۆشیه‌ک بکه‌یی به علمی جن ئه‌زانیت چه‌ند نه‌خۆشت هه‌یه که تووشی ئه‌و ئه‌نفله‌ونزایه بوون؟ دیاره ئه‌و تۆزه زانیاریه‌ی که وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی سلیمانی هه‌یانه له سه‌ر ژماره‌ی تووشبووان ئه‌ویش له ده‌ره‌وه هاتووه. کاک دکتۆر پێمان ئه‌ڵێت جگه له‌و چه‌ند یاریزانه‌ی باسکه که له ئه‌مریکا بوون و هاوڵاتیه‌کی بیانی تر، که‌س نیه له کوردستان تووش بووبێت. پێم وایه ئه‌گه‌ر ئه‌و یاریزانه به‌ڕێزانه له عه‌مانی ئوردن تاقیکردنه‌وه‌یان بۆ نه‌کرایه، ئه‌وا ئه‌وانیش ئه‌چوونه پاڵ ئه‌و هه‌موو که‌سه‌ی که به دڵنیاوه له کوردستان تووش بوون و پێیان نازانین. باشه تێناگه‌م چۆن و به چی میکانزمێکی زانستی یا کۆمه‌ڵایه‌یتی یاخود سیاسی، ئه‌م په‌تایه له هه‌رچوارده‌وره‌ی کوردستان بڵاوببێته‌وه و ته‌نها ئه‌م وڵاته باراناوی و به‌فراوی و پڕ ماچ و مووچه‌ی خۆمان توانیبێتی خۆی بپارێزی. پێم وانیه، ئه‌و ده‌مانچانه‌ی که ئاراسته‌ی ده‌موچاوه‌تی ئه‌که‌نه‌وه هه‌ر که له فڕۆکه داده‌بزیت خۆیان وه‌ته‌نی بۆ ئه‌وه‌یه بزانن پله‌ی گه‌رمیت چه‌نده، توانیبێتی به قوده‌ره‌تی قادر ڤایرۆسه‌که له ناوببات.
Monday, November 23, 2009
Friday, November 20, 2009
Health Ministry Between Policy and Process
The Selection of the Minister of Health in the New Kurdistan Regional Government (KRG) cabinet, says a lot about how politics in our country works. There is no doubt that Dr. Taher Hawramy, is a well known surgeon with excellent teaching qualifications. However, it is much nicer to imagine him as a dean of a medical school or a president of a University, rather than the Minister of Health. I will tell you why in a minute. First lets take a look at the priorities of our government.
Over the last 18+ years of its life, the KRG preferred politics over professionalism, process over policy and geography over governance. Politically, the Ministry of Health has been and stayed a Patriotic Union of Kurdistan (PUK) territory in the previous cabinet and stayed so in the new one. That has to do with the strategic agreement between the Kurdistan Democratic Party (KDP) and PUK rather than assigning the best person to the respective jobs in the government. The dirty policy of putting the nose of politics into every minute function of the government is so paralyzing for the latter. The experience of the last 18 years is a proof for that characterization. It is a disaster to continue this policy in the extremely crucial and vital area of health.
As for as governance goes, the KRG failed so far to prioritize health planning and policy development over the day to day process of how the functions of the Ministry are conducted. This is understandable given the failure of the Parliament of Kurdistan to pass a bill related to health policy. The only bill related to health passed by the former was a two pages law about the structure of the Ministry of Health and how it should be run. So in the absence of clear understanding of how this country is viewing health and health care, the logical outcome would be chaos when it is ran. What make matter even worse is the fact that people who are assigned to run the Ministry and not managers by training. They are just selected because they are "good" people, based on their clinical qualifications and their connections to the main two parties.
Dr. Hawramy spent most of his professional life doing surgeries. He has limited health policy and management credentials. That alone doesn’t qualify him to become the Minister of Health. The outcome would be a focus on the status quo way of doing things. So the forecast is not encouraging as far as policy making and planning for the health sector goes and we have to wait how the Minister will do on process. We need to develop a grading system for him to see if he fails or passes this test. Hope he does!
Over the last 18+ years of its life, the KRG preferred politics over professionalism, process over policy and geography over governance. Politically, the Ministry of Health has been and stayed a Patriotic Union of Kurdistan (PUK) territory in the previous cabinet and stayed so in the new one. That has to do with the strategic agreement between the Kurdistan Democratic Party (KDP) and PUK rather than assigning the best person to the respective jobs in the government. The dirty policy of putting the nose of politics into every minute function of the government is so paralyzing for the latter. The experience of the last 18 years is a proof for that characterization. It is a disaster to continue this policy in the extremely crucial and vital area of health.
As for as governance goes, the KRG failed so far to prioritize health planning and policy development over the day to day process of how the functions of the Ministry are conducted. This is understandable given the failure of the Parliament of Kurdistan to pass a bill related to health policy. The only bill related to health passed by the former was a two pages law about the structure of the Ministry of Health and how it should be run. So in the absence of clear understanding of how this country is viewing health and health care, the logical outcome would be chaos when it is ran. What make matter even worse is the fact that people who are assigned to run the Ministry and not managers by training. They are just selected because they are "good" people, based on their clinical qualifications and their connections to the main two parties.
Dr. Hawramy spent most of his professional life doing surgeries. He has limited health policy and management credentials. That alone doesn’t qualify him to become the Minister of Health. The outcome would be a focus on the status quo way of doing things. So the forecast is not encouraging as far as policy making and planning for the health sector goes and we have to wait how the Minister will do on process. We need to develop a grading system for him to see if he fails or passes this test. Hope he does!
Subscribe to:
Posts (Atom)
Posts
