Today I was reading the local newspapers in Kurdistan and two different news attracted my attention. The first one was from the paper of one of the ruling parties in Kurdistan (Kurdistany Nwe), featuring the selling of an MRI machine costing one million, eight hundred thousands of dollars. The other news was from Rudaw newspaper, having a piece about the health consequences of using sewage water for growing vegetables in the governorates of Erbil.
When I was reading those pieces of news, I was developing an image of the poor man, lady or kid, who consumes contaminated vegetables waterd by the dirty water, and developing a pain in the back, lung, stomach or having a seizure because of a haydatid cyst in those locations.
Our government will go bankrupt if it continuous to ignore the basic human needs of the population of clean drinking water and sanitation. There is no point in throwing money at our simply solved problems that arise from inattention to basic health infrastructure.
This is if we ignore the huge amount of money spent on the scan. I googled prices of the machine and I found figures way less than what (kurdistany nwe) presented.
Saturday, August 7, 2010
Wednesday, May 12, 2010
Who Benefits from Fixing Doctor Fees?
The recent decision of the Minister of Health to fix physician fees in private clinics is a baseless act of policy confusion.
First and foremost, no legal provision allows the Ministry of Health to touch the private market with regulations. Ideally, Doctors’ Syndicate is the one who is supposed to propose regulations to the Ministry of Health and the cabinet.
Even if the Minister of Health allows himself jurisdiction over the private health market, the common sense is to do so in the best interest of the people. Fixing doctor fees is having unequal consequences in different geographic areas of Kurdistan. An ill person in Sluaimaniah may be hurt because of it while a person in Halwer will benefit. This is a consequence of the unequal socio-economic status of the people of this culturally, economically and politically diverse region. Such a decision will undermine the ability of the health system to provide universal coverage to the majority will diminish financial risks and will hurt efficiency in the delivery of health care services to the people of Kurdistan.
Furthermore, the decision is in total disagreement with the open market policies of the cabinet in general. The basic principle is clear; the government needs to intervene to prevent or fix market failures. These may arise as a result of the dominance of market monopoly. Fixing doctor fees will distort the natural power of competition and will prevent it from lowering costs and improving quality.
The Minister of Health should remember that he is responsible for not only the physical, mental and social wellbeing of the people of Kurdistan, but also their financial health. We don’t want our people to be one doctor’s visit away from bankruptcy and poverty. He should immediately suspend such a decision, otherwise the impression that he may be doing this for his own interest could gain credibility. Being a surgeon with a clinic in the market supports the evidence that the Minister is abusing his public position for private gains.
First and foremost, no legal provision allows the Ministry of Health to touch the private market with regulations. Ideally, Doctors’ Syndicate is the one who is supposed to propose regulations to the Ministry of Health and the cabinet.
Even if the Minister of Health allows himself jurisdiction over the private health market, the common sense is to do so in the best interest of the people. Fixing doctor fees is having unequal consequences in different geographic areas of Kurdistan. An ill person in Sluaimaniah may be hurt because of it while a person in Halwer will benefit. This is a consequence of the unequal socio-economic status of the people of this culturally, economically and politically diverse region. Such a decision will undermine the ability of the health system to provide universal coverage to the majority will diminish financial risks and will hurt efficiency in the delivery of health care services to the people of Kurdistan.
Furthermore, the decision is in total disagreement with the open market policies of the cabinet in general. The basic principle is clear; the government needs to intervene to prevent or fix market failures. These may arise as a result of the dominance of market monopoly. Fixing doctor fees will distort the natural power of competition and will prevent it from lowering costs and improving quality.
The Minister of Health should remember that he is responsible for not only the physical, mental and social wellbeing of the people of Kurdistan, but also their financial health. We don’t want our people to be one doctor’s visit away from bankruptcy and poverty. He should immediately suspend such a decision, otherwise the impression that he may be doing this for his own interest could gain credibility. Being a surgeon with a clinic in the market supports the evidence that the Minister is abusing his public position for private gains.
Saturday, February 6, 2010
2010 Health Budget of Kurdistan
Kurdistan Parliament is currently discussing the budget of 2010 for the Kurdistan Regional Government (KRG). The budget has been announced in a press conference by Dr. Berham Salih, the prime minister, before getting it to the representatives of the people. The budget was delayed for months before finalizing it and getting it to the parliament. Furthermore, the oil revenues of the region were not included in the budget and the opposition is furious about that.
The good news is, this is the first time in 19 years that the budget is openly discussed in the Parliament, some members of which, mainly from the opposition, had the courtesy of distributing it around and inviting professionals in particular and the public in general to provide comments, suggestions and input into the details of the budget openly. The government, through its administrative and judiciary branches, however, provided copies of the general provisions of the budget that was so vague that didn’t allow for any space for discussion.
The health budget that was included in the projects funded by the government and implemented by the Ministry of Health were devoid from any scientific analysis and calculations. The type of the projects and their geographic distribution seem to answer political worries rather than the real public health needs of the people.
This is clearly demonstrated in the amount of funds allocated to different geographical areas. In that regard, a disturbing inequality is evident in terms of the resources allocated to the governorates of Slemany, Erbil and Dohuk; (the three governorates officially under the jurisdiction of KRG). Hence, while Slemany governorate is the biggest in terms of population, the governorate comes in the third place after Erbil and Dohuk for the proportion of funds for Health projects in the governorate. The share of Slemany compared to the whole KRG region is 15.7% which is totally disproportionate to the population of the governorate.
This inequality in the resource allocation is not limited to the size of the governorates, but also applies to the rural-urban distribution. The 2010 health budget of KRG allocates a lion share to the urban areas of Kurdistan, while the rural areas are getting the minimum. The budget dedicates only 27% of the resources for health project to rural areas while urban areas are getting 73%. This is a outright miscalculation of the health priorities in the KRG. It is clearly evident that the rural areas that suffered from destruction, displacement and drainage of human, capital and infrastructure are in urgent need for greated attention in terms of resource allocation.
The 2010 budget of KRG ignore the systematic thinking of health policy development and implementation in general and resource allocation in particular. The natures of the projects that are funded in the budget are paying too much attention to building infrastructure while ignoring the other equally important components of the Health System in Kurdistan. In this regard, the budget is allocating more than 92% of the resources to building hospitals and health centers. The disturbing news is that about 22% of the whole budget allocated for projects in Erbil Governorate is dedicated to buildiing a new office for the Ministry of Health’s in Erbil City.
The budget contains no plans or provision to increase the numbers of the human resources serving in the health sector in Kurdistan. According to the human resources section of the budget, every 1000 citizen in Kurdistan will receive care from only 8 health care workers, who include physicians, nurses, paramedical staff, pharmacists, dentists, laboratory workers…etc. Furthermore, there are no plans to overcome the clear gender inequality in the health care workforce. The vast majority of Kurdistan healthcare workforce is consisting of males. Only 40% of the health care workers in Kurdistan according to the Budget are females.
The fragmented health care system of Kurdistan is in urgent need for Electronic Medical Records and some kind of health information technology in place. But the budget dedicated 0% of resources to this crucial component of the health care system which should take care of the production, analysis and usage of information in the system.
The budget doesn’t answer the question of how those health centers and hospitals that take 92% of the resource would be supplied with medical technology and other necessary supplies. The budget dedicates only 7.6% of the total resources to providing health supplies and medical technologies.
There are no provisions in the budget with regard to training and advancing the skills and capacities of health care leaders in Kurdistan. No clear planning are demonstrated through the resource allocation in the budget to how the whole system would be financed.
The health budget of KRG for 2010, confirms our previous diagnosis of the ways the health care system in Kurdistan is governed; politics rather than health policies are what running the system. And that is a prescription for disaster!
The good news is, this is the first time in 19 years that the budget is openly discussed in the Parliament, some members of which, mainly from the opposition, had the courtesy of distributing it around and inviting professionals in particular and the public in general to provide comments, suggestions and input into the details of the budget openly. The government, through its administrative and judiciary branches, however, provided copies of the general provisions of the budget that was so vague that didn’t allow for any space for discussion.
The health budget that was included in the projects funded by the government and implemented by the Ministry of Health were devoid from any scientific analysis and calculations. The type of the projects and their geographic distribution seem to answer political worries rather than the real public health needs of the people.
This is clearly demonstrated in the amount of funds allocated to different geographical areas. In that regard, a disturbing inequality is evident in terms of the resources allocated to the governorates of Slemany, Erbil and Dohuk; (the three governorates officially under the jurisdiction of KRG). Hence, while Slemany governorate is the biggest in terms of population, the governorate comes in the third place after Erbil and Dohuk for the proportion of funds for Health projects in the governorate. The share of Slemany compared to the whole KRG region is 15.7% which is totally disproportionate to the population of the governorate.
This inequality in the resource allocation is not limited to the size of the governorates, but also applies to the rural-urban distribution. The 2010 health budget of KRG allocates a lion share to the urban areas of Kurdistan, while the rural areas are getting the minimum. The budget dedicates only 27% of the resources for health project to rural areas while urban areas are getting 73%. This is a outright miscalculation of the health priorities in the KRG. It is clearly evident that the rural areas that suffered from destruction, displacement and drainage of human, capital and infrastructure are in urgent need for greated attention in terms of resource allocation.
The 2010 budget of KRG ignore the systematic thinking of health policy development and implementation in general and resource allocation in particular. The natures of the projects that are funded in the budget are paying too much attention to building infrastructure while ignoring the other equally important components of the Health System in Kurdistan. In this regard, the budget is allocating more than 92% of the resources to building hospitals and health centers. The disturbing news is that about 22% of the whole budget allocated for projects in Erbil Governorate is dedicated to buildiing a new office for the Ministry of Health’s in Erbil City.
The budget contains no plans or provision to increase the numbers of the human resources serving in the health sector in Kurdistan. According to the human resources section of the budget, every 1000 citizen in Kurdistan will receive care from only 8 health care workers, who include physicians, nurses, paramedical staff, pharmacists, dentists, laboratory workers…etc. Furthermore, there are no plans to overcome the clear gender inequality in the health care workforce. The vast majority of Kurdistan healthcare workforce is consisting of males. Only 40% of the health care workers in Kurdistan according to the Budget are females.
The fragmented health care system of Kurdistan is in urgent need for Electronic Medical Records and some kind of health information technology in place. But the budget dedicated 0% of resources to this crucial component of the health care system which should take care of the production, analysis and usage of information in the system.
The budget doesn’t answer the question of how those health centers and hospitals that take 92% of the resource would be supplied with medical technology and other necessary supplies. The budget dedicates only 7.6% of the total resources to providing health supplies and medical technologies.
There are no provisions in the budget with regard to training and advancing the skills and capacities of health care leaders in Kurdistan. No clear planning are demonstrated through the resource allocation in the budget to how the whole system would be financed.
The health budget of KRG for 2010, confirms our previous diagnosis of the ways the health care system in Kurdistan is governed; politics rather than health policies are what running the system. And that is a prescription for disaster!
Monday, January 18, 2010
Health Public-Private Mix in Kurdistan
Kurdistan is no longer the region we had known. Its political, social and economic elements are changing on daily bases. Although change is always a good thing; but it can bring with it unexpected ramification and consequences.
The economic arena of Kurdistan had started to change in the 90s. But after the Iraqi Freedom process in 2003, globalization, open trade and market mechanisms has been one of the basic characteristics of Kurdistan's economy.
This had significant impact on the health care sector. Health care has been strictly controlled governmental business, ruled through the notion of centralized planning, financing and administration. Opening up to outside trade and the growth of an active private sector, has changed that too.
A simple overview of the data available at the Directorate of Health in Erbil Governorate, demonstrate alarming expansion of the private sector at the expense of the public one. For example in 2009 the percentages of the patient’s beds in privately funded hospitals in Erbil city was two times higher than the same percentage for 2008. The percentage for 2008 stands is 5% while that of 2009 is 11%.
What is more interesting to examine is the rate at which that increase in the number of the privately funded patient bed had happened. Since 2005 (the year where data is available) the number of the beds remained the same through 2008. From November 2008 to November 2009, the number of the beds in private hospital increased from 96 patient beds to 216. This puts the rate of increase of those private patient beds at 120%.
Comparing that number to the 44% increase in the number of the publically funded patient beds, demonstrate the fact that the private sector in Erbil city is expanding at an alarming rate compared to the publically funded health infrastructure.
It is obvious that the government alone cannot finance and administer health services. The private sector can act as a crucial partner of the government in providing health care services that are either too expensive for the government or so necessary that cannot wait the bureaucratic procedures of the government.
What is interesting, however, is two things;
First, all those private beds where for profit businesses and none were not-for-profit private enterprises. Second, it is painfully evident that the government and the Ministry of Health has no regulations to control the work of the private health sector in order for the latter to rise to the mission and vision of the government in terms of health and health care.
The Ministry of Health and the Health Committee in the Parliament of Kurdistan should take this matter seriously and start to take action to regulate the enormously growing private for-profit health care in Kurdistan.
The economic arena of Kurdistan had started to change in the 90s. But after the Iraqi Freedom process in 2003, globalization, open trade and market mechanisms has been one of the basic characteristics of Kurdistan's economy.
This had significant impact on the health care sector. Health care has been strictly controlled governmental business, ruled through the notion of centralized planning, financing and administration. Opening up to outside trade and the growth of an active private sector, has changed that too.
A simple overview of the data available at the Directorate of Health in Erbil Governorate, demonstrate alarming expansion of the private sector at the expense of the public one. For example in 2009 the percentages of the patient’s beds in privately funded hospitals in Erbil city was two times higher than the same percentage for 2008. The percentage for 2008 stands is 5% while that of 2009 is 11%.
What is more interesting to examine is the rate at which that increase in the number of the privately funded patient bed had happened. Since 2005 (the year where data is available) the number of the beds remained the same through 2008. From November 2008 to November 2009, the number of the beds in private hospital increased from 96 patient beds to 216. This puts the rate of increase of those private patient beds at 120%.
Comparing that number to the 44% increase in the number of the publically funded patient beds, demonstrate the fact that the private sector in Erbil city is expanding at an alarming rate compared to the publically funded health infrastructure.
It is obvious that the government alone cannot finance and administer health services. The private sector can act as a crucial partner of the government in providing health care services that are either too expensive for the government or so necessary that cannot wait the bureaucratic procedures of the government.
What is interesting, however, is two things;
First, all those private beds where for profit businesses and none were not-for-profit private enterprises. Second, it is painfully evident that the government and the Ministry of Health has no regulations to control the work of the private health sector in order for the latter to rise to the mission and vision of the government in terms of health and health care.
The Ministry of Health and the Health Committee in the Parliament of Kurdistan should take this matter seriously and start to take action to regulate the enormously growing private for-profit health care in Kurdistan.
Saturday, December 26, 2009
له ئاوێنهوه/ وهزیری تهندروستی له بهردهم ئاوێنهدا
زۆر و کهم/ باش و خراپ
د.گۆران عبدالله*
بهڕێز دکتۆر تاهیر ههورامی، وهزیری تهندروستی حکومهتی ههرێمی کوردستان چاوپێکهوتنێکی له گهڵ رۆژنامهی ئاوێنه له ژماره 202ی رۆژی 15/12/2009ئهنجامداوه، که مایهی تێڕامان و ڕاوستانه و پێویست به بهدواداچوون و ههڵسهنگاندن ئهکات. سهرهتا دهستخۆشی له وهزیری بهڕێز ئهکهین بۆ ئامادهبوونیان بۆ قسهکردن له سهر کایهکی ژیاری و گرنگی وهک تهندروستی له کۆمهڵگای کوردستاندا. هیوادارین ئهمه یهکهم و دوا کرانهوهیان نهبێت بۆ ڕۆژنامهگهری ئازاد و نموونهی ئهو جۆره چاوپێکهوتنانه ههر زۆر بێت.
دیاره پێویست بهوه ناکات بیری وهزیری بهڕێزبهێنینهوه که ژماره و داتا بنهمای ههر زانستێکه. چونکه دواجار "ماتماتیک دایکی زانستهکانه". بهڵام ئهوهی له چاوپێکهوتنهکهی جهنابی وهزیر ههستی پێ ئهکرێت ئهوهیه که پێئهچێت بۆ ساتێک بنهما زانستێکانی خۆیان له بیرکردبێت وهک پزیشکێک و زانایهک نا، بهڵکو وهک سیاسهتمهدار و بیروکراتێک قسان ئهکهن. له وهڵامی پرسیاری که ئایه "بارودۆخی تهندروستی" له کوردستان چۆن ههڵئهسهنگێنێت، جهنابی وهزیر ئهڵێت به بهراورد له گهڵ ناوهڕاست و خواری عێراق "زۆر" باشه، بهڵام به بهراورد له گهڵ ئهمریکا و بریتانیا...هتد "زۆر" خراپه. پێم وانیه خوودی وهزیر خویشی قهناعهتیان بهو قسانه ههبێت و تهنانهت لێشیان تێبگهن! چونکه ئهو جۆره دهستهواژانه هیچ بنهمایهکی زانستیان نیه. زۆری و کهمی باشی یا خراپی به ژماره و داتا دهستنیشان ئهکرێن، نهک له ڕێی بهکارهێنانی ووشهو دهستهواژهی سهرپێی و ناڕوونی وهک زۆر و کهم و باش و خراپ.
له لایهکی ترهوه له سیاسهتی تهندروستیدا، زانستێکی تایبهت ههیه پێی ئهوترێت، سیستهمی تهندروستی بهراوردکاری. گرنگترین بنهماکانی ئهم زانسته بهراورد کردنی سیستهمه لێکچووهکانه به یهکتری. واته به کورتی تۆ ناکرێت بێیت له خۆڕا بهراوردی برتقاڵ له گهڵ سێودا بکهیت، بهڵکو بهراوردی برتقاڵ له گهڵ برتقاڵ و سێویش له گهڵ سێودا ئهکرێت. جهنابی وهزیر له گهڵ ئهوهی هیچ داتایکمان پێ ناڵێن له سهر ئهوهی بۆچی ئهوان پێیان وایه سیستهمه تهندروستێکهی ئێمه له ههمان کاتدا "زۆر باش" و "زۆریش خراپه" ، دێن له گهڵ ئهمریکا و بریتانیا خۆیان بهراورد ئهکهن. ئهمه له کاتێکدا ئهمرێکایهکان خۆشێان پێیان باش نیه سیستهمی تهندروستی ئهمریکا له گهڵ بریتانیا بهراورد بکهن، چونکه ئهو دوو وڵاته له ڕووی سیاسی و کومهڵایهتی و ئابووریشدا جیاوازیان ههیه و زۆر قورسه که خاڵی هاوبهش له نێوان سیستهمه تهندروستێکانیان بدۆزرێتهوه بۆ ئهوهی بهراورد له نێوانیاندا بکرێت. ڕاسته له جیهاندا، ههر ماوهی جارێک وهڵاته پێشکهوتووهکانی دنیا له ڕووی باشی سیستهمهکانیانهوه ڕیزبهندی ئهکرێن، بهڵام دیسان ئهو کاره به پشت بهستن به ڕێژه بهدهستهاتووهکانی ئهو وهڵاتانه ئهکرێت لهو دهستنیشانگهلهی له خوارهوه ئاماژهی پێئهدهین. ههر بۆ زانیاری بهڕێزیشیان، سیستهمی تهندروستی ئهمریکا له ههندێ دهستنیشانکهردا به بهراورد له گهڵ سیستمهکانی ئهوروپا سیستهمێکی باش نیه و خراپه و لێرهدا باش نیه جهنابیان سیستهمی تهندروستی ئهمریکا وهک نموونهی سیستهمێکی "باش" بهکاربهێنێت. ئهگهر پێیان باشه، ئهتوانێت ههوڵێک بدات سیستهمهکی ئێمه وهک ئهوهی فهرهنسا لێبکات چونکه ئهمهی دوایی له زۆربهی دهستنیشناکهرکاندا سهرکهوتوترین سیستهمه له جیهاندا . ئهوهی که بوارمان پێبدات ئهو بهراوردکاریه بکهین دیسان ههبوونی داتا و ژمارهیه له سهر ئهو وڵاتانهی ئاماژهمان پێدا. بۆ زانیاری زیاتر بڕوانه www.oecd.org
دیسانهوه، ڕاگهیاندنی ئهوهی که بارودۆخی تهندروستی ههرێم به بهراورد له گهڵ ناوهڕاست و باشووری عێراقدا "باشه" هیچ بهڵگهیهکی زانستی بۆ نههێنراوهتهوه. ئهکرێت بزانین له چی ڕووێکهوه، بارودۆخی تهندروستی ههرێمی کوردستان به بهراورد له گهڵ ناوچهکانی تری عێراق باشه؟. ڕهنگه ئهو دهستنیشانکردنه ڕاست بێت، بهڵام به بێ هێنانهوهی بهڵگهی بشتراست به داتا و ژماره، ئهو ئاماژهیه له قسهی سهرپێی و سیاسیانه زیاتر ناکرێت مامهڵهیهکی جیدی له گهڵدا بکرێت. ئهوهی لهم دوایانهدا سهبارهت به ئامادهکارێکانی وهزارهتی تهندروستی ههرێم بۆ ڕووبهڕووبوونهوهی ئهنفلهونزای بهراز بینرا، ئهو دهستنیشانکردنهی وهزیر پشتراست ناکاتهوه. دهزگا تهندروستێکانی ههرێم، ئێستاشی له گهڵدا بێت، نموونهی وهرگیراو لهو نهخۆشانهی که ڕهنگه پهتاکهیان گرتبێت، ڕهوانهی بهغدا ئهکهن بۆ دڵنیابوون لهوهی که ئایا ڤایرۆسهکهیان ههڵگرتووه یاخود نا. ئهگهر ههرێم و وهزارهتی تهندروستی له کارێکی ئاوهها سهرهتایی وهک دهستنیشانکردنی نهخۆشی پشت به بهغدا ببستن، ئهکرێت بزانین چۆن و له چی شتێکدا، ههرێمی کوردستان له ناوهڕاست و باشووری عێراق "باشتره".
ئهکرێت وهزیری بهڕێز بۆ دهربازبوون لهو تهمهم ومژییهی ئهرگومێنتی باش و خراپ و زۆر و کهمهدا، دوو کاری سهرهکی بکات. یهکهم؛ جهنابیان لهوه تێبگهن که دهستنیشانکهرگهلێکی دیاریکراو ههن که باشی و خراپی سیستهمی تهندروسی پێ ئهژمێردرێت. بۆ نموونه له ههموو جیهاندا، ڕێژهی مردنی کۆڕپهڵه و مردنی دایک له کاتی له دایکبوون و تهمهنی مهزهنهکراو له کاتی له دایک بوون و ژمارهی پزیشک به بهراورد له گهڵ ژمارهی دانیشتووان و ئامادهیی سیستهمهکه بۆ بهدهمداچوونی پهیداویستێکانی کۆمهڵانی خهڵک و بهکارهێنانی تهکنلۆژیای زانیاری و ههبوونی داتا و ژماره و بودجهی تهرخانکراوی شیاو بۆ کهرتی تهندروستی و دهستنیشانکهری تر بهکار ئههێنرێن بۆ زانینی باشی و خراپی سیستهمی تهندروستی و ئاستی ئهو خزمهتگوزاریهی سیستهمهکه فهراههمی ئهکات. ئهگهر جهنابیان ئهو جۆره داتایانهیان ههیه ئهوا با خهڵکیان لێ ئاگاداربکهنهوه و ئیتر پێویست به دهستهواژی تهمومژاوی ناکات. ئهگهر نیهتی ئهوا دووهم کارێک که بهڕێزیان به سوپاسهوه ئهکرێ بیکهن، دامهزراندنی دهزگایهکی تایبهته به کۆکردنهوه و بهکارهێنان و ههڵسهنگاندن و بڵاوکردنهوهی داتای تایبهت بهو بوارانه بۆ ئهوهی بۆ خوودی خۆیان وههموو خهڵک و پسپۆرانی بوارهکه و حکومهتیش ڕوون بێت که ئایا سیستهمی تهندروستی له کوردستاندا زۆر یا کهم باش وهیا خراپه!
ئهکرێت جهنابی وهزیر و وهزارهتهکهی لهم بوارهدا، پشت به گۆڕانه خێرا و گرنگهکانی بواری تهکنهلۆژیا ببهستن. ڕهنگه دوای تێپهڕبوونی مانگێک بهسهر بوونیان به وهزیر، ههستیان بهوه کردبێت که تهنها له ژووری کۆمپیوتهردا ئهو ئامێره نامۆیه به وهزارهتهکیان ههیه، که لهوێش تهنها بۆ چاپکردن بهکارئههێنرێت. پێم وایه ئێستا له کوردستاندا چهنهها شارهزایی بواری کۆمپیوتهرو کۆکردنهوه و بهکارهێنانی داتا ههیه که ئهکرێت سوودیان لێوهربگیرێت. له ههمان کاتدا، ئهکرێت، پێگهیهکی ئهلیکترۆنی و داتابهیسێکی سهردمیانهی ئاوهها دروستبکرێت که ببێت به سهرچاوهی ئهوانهی تینووی داتا و ژمارهن بۆ ئهوهی له توێژینهوه زانستێکاندا بهکاریان بهێنن.
هێوادارین جهنابی وهزیر له داهاتوودا تۆزیک وریاتر بن له بهکارهێنانی دهستهواژه و ووشه بۆ ههڵسهنگاندن و دهڕبڕینی ڕای خۆیان لهسهر سیستهمی تهندروستی له کوردستاندا، وه پۆسته تازهکیان، بنهما زانستی و ئهکادێمێکانیان پێ له بیر نهباتهوه که ههموو کهسێک به بهندهشهوه شایهتی بۆ ئهدهین له باشی و گهورهی و سهرکهوتوویدا.
*ماستهر له سیاسهتی تهندروستی
goransbr@yahoo.com
د.گۆران عبدالله*
بهڕێز دکتۆر تاهیر ههورامی، وهزیری تهندروستی حکومهتی ههرێمی کوردستان چاوپێکهوتنێکی له گهڵ رۆژنامهی ئاوێنه له ژماره 202ی رۆژی 15/12/2009ئهنجامداوه، که مایهی تێڕامان و ڕاوستانه و پێویست به بهدواداچوون و ههڵسهنگاندن ئهکات. سهرهتا دهستخۆشی له وهزیری بهڕێز ئهکهین بۆ ئامادهبوونیان بۆ قسهکردن له سهر کایهکی ژیاری و گرنگی وهک تهندروستی له کۆمهڵگای کوردستاندا. هیوادارین ئهمه یهکهم و دوا کرانهوهیان نهبێت بۆ ڕۆژنامهگهری ئازاد و نموونهی ئهو جۆره چاوپێکهوتنانه ههر زۆر بێت.
دیاره پێویست بهوه ناکات بیری وهزیری بهڕێزبهێنینهوه که ژماره و داتا بنهمای ههر زانستێکه. چونکه دواجار "ماتماتیک دایکی زانستهکانه". بهڵام ئهوهی له چاوپێکهوتنهکهی جهنابی وهزیر ههستی پێ ئهکرێت ئهوهیه که پێئهچێت بۆ ساتێک بنهما زانستێکانی خۆیان له بیرکردبێت وهک پزیشکێک و زانایهک نا، بهڵکو وهک سیاسهتمهدار و بیروکراتێک قسان ئهکهن. له وهڵامی پرسیاری که ئایه "بارودۆخی تهندروستی" له کوردستان چۆن ههڵئهسهنگێنێت، جهنابی وهزیر ئهڵێت به بهراورد له گهڵ ناوهڕاست و خواری عێراق "زۆر" باشه، بهڵام به بهراورد له گهڵ ئهمریکا و بریتانیا...هتد "زۆر" خراپه. پێم وانیه خوودی وهزیر خویشی قهناعهتیان بهو قسانه ههبێت و تهنانهت لێشیان تێبگهن! چونکه ئهو جۆره دهستهواژانه هیچ بنهمایهکی زانستیان نیه. زۆری و کهمی باشی یا خراپی به ژماره و داتا دهستنیشان ئهکرێن، نهک له ڕێی بهکارهێنانی ووشهو دهستهواژهی سهرپێی و ناڕوونی وهک زۆر و کهم و باش و خراپ.
له لایهکی ترهوه له سیاسهتی تهندروستیدا، زانستێکی تایبهت ههیه پێی ئهوترێت، سیستهمی تهندروستی بهراوردکاری. گرنگترین بنهماکانی ئهم زانسته بهراورد کردنی سیستهمه لێکچووهکانه به یهکتری. واته به کورتی تۆ ناکرێت بێیت له خۆڕا بهراوردی برتقاڵ له گهڵ سێودا بکهیت، بهڵکو بهراوردی برتقاڵ له گهڵ برتقاڵ و سێویش له گهڵ سێودا ئهکرێت. جهنابی وهزیر له گهڵ ئهوهی هیچ داتایکمان پێ ناڵێن له سهر ئهوهی بۆچی ئهوان پێیان وایه سیستهمه تهندروستێکهی ئێمه له ههمان کاتدا "زۆر باش" و "زۆریش خراپه" ، دێن له گهڵ ئهمریکا و بریتانیا خۆیان بهراورد ئهکهن. ئهمه له کاتێکدا ئهمرێکایهکان خۆشێان پێیان باش نیه سیستهمی تهندروستی ئهمریکا له گهڵ بریتانیا بهراورد بکهن، چونکه ئهو دوو وڵاته له ڕووی سیاسی و کومهڵایهتی و ئابووریشدا جیاوازیان ههیه و زۆر قورسه که خاڵی هاوبهش له نێوان سیستهمه تهندروستێکانیان بدۆزرێتهوه بۆ ئهوهی بهراورد له نێوانیاندا بکرێت. ڕاسته له جیهاندا، ههر ماوهی جارێک وهڵاته پێشکهوتووهکانی دنیا له ڕووی باشی سیستهمهکانیانهوه ڕیزبهندی ئهکرێن، بهڵام دیسان ئهو کاره به پشت بهستن به ڕێژه بهدهستهاتووهکانی ئهو وهڵاتانه ئهکرێت لهو دهستنیشانگهلهی له خوارهوه ئاماژهی پێئهدهین. ههر بۆ زانیاری بهڕێزیشیان، سیستهمی تهندروستی ئهمریکا له ههندێ دهستنیشانکهردا به بهراورد له گهڵ سیستمهکانی ئهوروپا سیستهمێکی باش نیه و خراپه و لێرهدا باش نیه جهنابیان سیستهمی تهندروستی ئهمریکا وهک نموونهی سیستهمێکی "باش" بهکاربهێنێت. ئهگهر پێیان باشه، ئهتوانێت ههوڵێک بدات سیستهمهکی ئێمه وهک ئهوهی فهرهنسا لێبکات چونکه ئهمهی دوایی له زۆربهی دهستنیشناکهرکاندا سهرکهوتوترین سیستهمه له جیهاندا . ئهوهی که بوارمان پێبدات ئهو بهراوردکاریه بکهین دیسان ههبوونی داتا و ژمارهیه له سهر ئهو وڵاتانهی ئاماژهمان پێدا. بۆ زانیاری زیاتر بڕوانه www.oecd.org
دیسانهوه، ڕاگهیاندنی ئهوهی که بارودۆخی تهندروستی ههرێم به بهراورد له گهڵ ناوهڕاست و باشووری عێراقدا "باشه" هیچ بهڵگهیهکی زانستی بۆ نههێنراوهتهوه. ئهکرێت بزانین له چی ڕووێکهوه، بارودۆخی تهندروستی ههرێمی کوردستان به بهراورد له گهڵ ناوچهکانی تری عێراق باشه؟. ڕهنگه ئهو دهستنیشانکردنه ڕاست بێت، بهڵام به بێ هێنانهوهی بهڵگهی بشتراست به داتا و ژماره، ئهو ئاماژهیه له قسهی سهرپێی و سیاسیانه زیاتر ناکرێت مامهڵهیهکی جیدی له گهڵدا بکرێت. ئهوهی لهم دوایانهدا سهبارهت به ئامادهکارێکانی وهزارهتی تهندروستی ههرێم بۆ ڕووبهڕووبوونهوهی ئهنفلهونزای بهراز بینرا، ئهو دهستنیشانکردنهی وهزیر پشتراست ناکاتهوه. دهزگا تهندروستێکانی ههرێم، ئێستاشی له گهڵدا بێت، نموونهی وهرگیراو لهو نهخۆشانهی که ڕهنگه پهتاکهیان گرتبێت، ڕهوانهی بهغدا ئهکهن بۆ دڵنیابوون لهوهی که ئایا ڤایرۆسهکهیان ههڵگرتووه یاخود نا. ئهگهر ههرێم و وهزارهتی تهندروستی له کارێکی ئاوهها سهرهتایی وهک دهستنیشانکردنی نهخۆشی پشت به بهغدا ببستن، ئهکرێت بزانین چۆن و له چی شتێکدا، ههرێمی کوردستان له ناوهڕاست و باشووری عێراق "باشتره".
ئهکرێت وهزیری بهڕێز بۆ دهربازبوون لهو تهمهم ومژییهی ئهرگومێنتی باش و خراپ و زۆر و کهمهدا، دوو کاری سهرهکی بکات. یهکهم؛ جهنابیان لهوه تێبگهن که دهستنیشانکهرگهلێکی دیاریکراو ههن که باشی و خراپی سیستهمی تهندروسی پێ ئهژمێردرێت. بۆ نموونه له ههموو جیهاندا، ڕێژهی مردنی کۆڕپهڵه و مردنی دایک له کاتی له دایکبوون و تهمهنی مهزهنهکراو له کاتی له دایک بوون و ژمارهی پزیشک به بهراورد له گهڵ ژمارهی دانیشتووان و ئامادهیی سیستهمهکه بۆ بهدهمداچوونی پهیداویستێکانی کۆمهڵانی خهڵک و بهکارهێنانی تهکنلۆژیای زانیاری و ههبوونی داتا و ژماره و بودجهی تهرخانکراوی شیاو بۆ کهرتی تهندروستی و دهستنیشانکهری تر بهکار ئههێنرێن بۆ زانینی باشی و خراپی سیستهمی تهندروستی و ئاستی ئهو خزمهتگوزاریهی سیستهمهکه فهراههمی ئهکات. ئهگهر جهنابیان ئهو جۆره داتایانهیان ههیه ئهوا با خهڵکیان لێ ئاگاداربکهنهوه و ئیتر پێویست به دهستهواژی تهمومژاوی ناکات. ئهگهر نیهتی ئهوا دووهم کارێک که بهڕێزیان به سوپاسهوه ئهکرێ بیکهن، دامهزراندنی دهزگایهکی تایبهته به کۆکردنهوه و بهکارهێنان و ههڵسهنگاندن و بڵاوکردنهوهی داتای تایبهت بهو بوارانه بۆ ئهوهی بۆ خوودی خۆیان وههموو خهڵک و پسپۆرانی بوارهکه و حکومهتیش ڕوون بێت که ئایا سیستهمی تهندروستی له کوردستاندا زۆر یا کهم باش وهیا خراپه!
ئهکرێت جهنابی وهزیر و وهزارهتهکهی لهم بوارهدا، پشت به گۆڕانه خێرا و گرنگهکانی بواری تهکنهلۆژیا ببهستن. ڕهنگه دوای تێپهڕبوونی مانگێک بهسهر بوونیان به وهزیر، ههستیان بهوه کردبێت که تهنها له ژووری کۆمپیوتهردا ئهو ئامێره نامۆیه به وهزارهتهکیان ههیه، که لهوێش تهنها بۆ چاپکردن بهکارئههێنرێت. پێم وایه ئێستا له کوردستاندا چهنهها شارهزایی بواری کۆمپیوتهرو کۆکردنهوه و بهکارهێنانی داتا ههیه که ئهکرێت سوودیان لێوهربگیرێت. له ههمان کاتدا، ئهکرێت، پێگهیهکی ئهلیکترۆنی و داتابهیسێکی سهردمیانهی ئاوهها دروستبکرێت که ببێت به سهرچاوهی ئهوانهی تینووی داتا و ژمارهن بۆ ئهوهی له توێژینهوه زانستێکاندا بهکاریان بهێنن.
هێوادارین جهنابی وهزیر له داهاتوودا تۆزیک وریاتر بن له بهکارهێنانی دهستهواژه و ووشه بۆ ههڵسهنگاندن و دهڕبڕینی ڕای خۆیان لهسهر سیستهمی تهندروستی له کوردستاندا، وه پۆسته تازهکیان، بنهما زانستی و ئهکادێمێکانیان پێ له بیر نهباتهوه که ههموو کهسێک به بهندهشهوه شایهتی بۆ ئهدهین له باشی و گهورهی و سهرکهوتوویدا.
*ماستهر له سیاسهتی تهندروستی
goransbr@yahoo.com
Monday, November 23, 2009
بهڕێوهبهری فهرمانگهی سلێمانی سێ مانگ له دواوهیه
بهڕێز بهڕێوهبهری فهرمانگهی تهندروستی سلێمانی له کۆنگرهیهکی رۆژنامهوانیهدا که بۆ دهزگاکانی ڕاگهیاندن سهبارهت به ئهنفلهونزای بهراز ئهنجامیدا، ڕووی ئاشکرا بهڵام نهناسراوی وهزارهتی تهندروستی به گشتی و فهرمانگه تهندروستێکان به تایبهتی پیشان دا. جێگای دهستخۆشی و مایهی خۆشحاڵیه که بهرپرسه تهندروستێکانی ئهم ههرێمه له ڕادیو و تهلهفیزیون و ڕۆژنامهکاندا دهرکهون و هاوڵاتیان له پێشهاته تهندروستیه مهترسیدارهکان ئاگاداربکهنهوه و ئامۆژگاری پێویست لهو ڕووهوه پێشکهش بکهن. ئهم ههنگاوه له ههموو کاتێک زیاتر پێویسته به له بهرچاوگرتنی مهترسی بڵاوبوونهوهی پهتای ئهنفلهونزا لهم وهرزهی بهفر و باران و حهج و چهژن و کرانهوهی دهرگاکانی قوتابخانهکان. ئهو ههموو بۆنه و ڕووداوانه، فاکتهری ڕێخۆشکهرن بۆ بڵاوبوونهوه و تهشهنه کردنی نهخۆشێهکه.
تا ئهو ساتهی که بهڕێوهبهری بهڕێز باسی له جیگا و ڕێگاکانی خۆپاراستن له لایهن هاوڵاتیانهوه ئهکرد زۆر به باشی ئهو کارهی ئهنجامدا. بهڵام ههرکه دهستی به قسان کرد له سهر ڕێوشوێنهکانی دهستنیشانکردنی پهتاکهو و میکانهزمهکانی پاراستن و چارهسهر، ئهوا دکتۆری بهڕێز ئیسپاتی کرد که زۆر له به دواداچوونی پێشهات و گۆڕانکاریه تهندروستێکانی جیهان دواکهوتووه و پێویسته تۆزێک کات تهرخان کات بۆ بهلانی کهمهوه چاوخشاندنێک به پێگه ئیلکترۆنیه ناسراوهکانی ئهم بواره به تایبهتی پێگهی ڕێکخراوی تهندروستی جیهانی که به WHO ناسراوه.
جهنابی د. ڕێکهوت له وهڵامی پرسیارێک دهربارهی ههبوونی ڤاکسین دژی ئهنفلهونزای بهراز له کوردستاندا، زۆر به سیقهوه ئهڵێت تا ئێستا ئهم ڤاکسینه له لایهن WHO هوه هاتکۆ ئێستا بڵاونهکراوهتهوه و هیچ وڵاتێک به کاری نههێناوه. ئهمه جگه له چهواشهکاری و عوزر هێنانهوه بۆ شکستهکانی وهزارهتی تهندروستی و فهرمهنگاکانی ناتوانین ناوی هیچ شتێکی تری لێبنێن. ئاخر کاک دکتۆر ئهگهر جهنبتان تهنها بزانن ئهنتهرنێت بهکاربهێن و بۆ تهنها جارێکێش لهم چوار پێنج مانگهی پێشوودا سهردانی پێگهی ئیلیکترۆنی WHO تان بکردایه، ئهوهنده به سیقهوه قسهتان نهئهکرد و لێدوانهکانتان واقعی تر و ڕوونتر ئهبوون.
پێم وایه ئهگهر WHO ئاگاداری قسهکانی جهنابی د. ڕێکهوت بێت ئهوا ئهمهی دوای ڕهنگه خۆی تووشی به دوادووچوونی یاسایی بکات. چونکه ئهم دکتۆره بهڕێزه به ناوی دهزگایهکهوه قسهئهکات که بهرپرسیارێتی ڕهسمی ههیه و ناکرێت له خۆڕا قسان بکات. بۆ زانیاری جهنابی بهڕێوهبهرو وهزارهتی تهندروستی بهڕێز، WHO چهند مانگێکه ڕۆژانه زانیاری له سهر پهتاکه به گشتی و ڤاکسین به تایبهتی بڵاوئهکاتهوه. بۆ نموونه له یهکێک له بڵاوکراوهکانیدا ئهم ڕێکخراوه پێشبینی ئهوه ئهکات که 3 ملیار ڤاکسینی H1N1 که بۆ خۆپاراستن له پهتاکه باکارئههێنرێت دروست بکرێت. ئهگهر ئهم زانیاریه بچووکه به لایهی دکتۆرهوه جێگای بایهخ نیهو و هێشتا پێوایه ناکرێت کوردستان ڤاکسینی ههبێت ئهوا پێویسته بیرێک له ئیشێکی تر بکاتهوه بۆ از له فهرمانگهکی بهێنێت، چونکه بهڕاستی پێئهچێت ئهوهنه سهرقاڵی نهشتهرگهری بێت ئاگای له دنیای تهندروستی کۆمهڵ نهمابێت.
له لایهکی ترهوه، نهک تهنها ڤاکسین ههیه و دکتۆر وهتهنی "پروڤ" کراوه، واتا تاقی کراوهتهوه و دڵنیابوون لهوهی که کاریگهری ههیه، بهڵکو ڕێکخراوی تهندروستی جیهانی له ماوهی ڕابووردوودا توانی 200 ملیون ڤاکسین بۆ 93 وڵاتی کهم درامهتی جیهان بکات. ئهو وڵاتانهی که توانیان له ماوهیهکی کهم و ڕێژهیهکی زۆری ڤاکسینهکه دروست بکهن، وهکو ئهمریکا و سویسرا، ڕێژهیهک له بهشی خۆیان بهخشی به وڵاته کهم درامهتهکان. ههرچهنده وڵاتهکی ئێمه کهم درامهت نیه و ئهتوانی ڤاکسین و دهرمان بکڕێت، بهڵام دیسان تکا له بهڕێز بهڕێهوهبهری فهرمانگهی تهندروستی و وهزارهتی تهندروستی ئهکهین که زهحمهت بکێشێت و پهیوهندی به WHO بکات تا ئهگهر ئهکرێت تۆزێک بهشی ئێمهش بدهن.
کاک دکتۆر ڕێکهوت، به ڕێکهوت یا به ئهنقهست، به ههندێک وشه و زاراوهی ئینگلیزیهوه که زۆر جار پزیشکهکان بۆ سهرلێشهواندنی نهخۆشهکانیان و ڕاکردن له بهرپرسیارێتی بهکاریئههێنن، ئهکهوێته تهمومژاوی کردنی پرسیارێکی ڕوون و ئاشکرا سهبارهت به چۆنێتی دهستنیشانکردنی نهخۆشێکه. پێم وانیه پێویست بکات وهڵامێکی دوورودرێژ ههبێت بۆ پرسیاری؛ ئایا دهزگای تایبهتان ههیه بۆ دهستنیشانکردنی پهتاکه؟ جهنابی دکتۆر له وهڵامدا خۆی و بیسهر ئهخاته ناو گێژاوی چهند ڕستهیهکی بارگاوی به دهستهواژهی تهکنیکی و نا پێویست که به کورتی مانای ئهوه ئهدهن به دهستهوه که نهخێر ناتوانین دهستنیشانی پهتاکه بکهین. ئاخیر نازانین ئهگهر نهتوانین دهستنیشانی نهخۆشیهک بکهیی به علمی جن ئهزانیت چهند نهخۆشت ههیه که تووشی ئهو ئهنفلهونزایه بوون؟ دیاره ئهو تۆزه زانیاریهی که وهزارهتی تهندروستی و فهرمانگهی تهندروستی سلیمانی ههیانه له سهر ژمارهی تووشبووان ئهویش له دهرهوه هاتووه. کاک دکتۆر پێمان ئهڵێت جگه لهو چهند یاریزانهی باسکه که له ئهمریکا بوون و هاوڵاتیهکی بیانی تر، کهس نیه له کوردستان تووش بووبێت. پێم وایه ئهگهر ئهو یاریزانه بهڕێزانه له عهمانی ئوردن تاقیکردنهوهیان بۆ نهکرایه، ئهوا ئهوانیش ئهچوونه پاڵ ئهو ههموو کهسهی که به دڵنیاوه له کوردستان تووش بوون و پێیان نازانین. باشه تێناگهم چۆن و به چی میکانزمێکی زانستی یا کۆمهڵایهیتی یاخود سیاسی، ئهم پهتایه له ههرچواردهورهی کوردستان بڵاوببێتهوه و تهنها ئهم وڵاته باراناوی و بهفراوی و پڕ ماچ و مووچهی خۆمان توانیبێتی خۆی بپارێزی. پێم وانیه، ئهو دهمانچانهی که ئاراستهی دهموچاوهتی ئهکهنهوه ههر که له فڕۆکه دادهبزیت خۆیان وهتهنی بۆ ئهوهیه بزانن پلهی گهرمیت چهنده، توانیبێتی به قودهرهتی قادر ڤایرۆسهکه له ناوببات.
تا ئهو ساتهی که بهڕێوهبهری بهڕێز باسی له جیگا و ڕێگاکانی خۆپاراستن له لایهن هاوڵاتیانهوه ئهکرد زۆر به باشی ئهو کارهی ئهنجامدا. بهڵام ههرکه دهستی به قسان کرد له سهر ڕێوشوێنهکانی دهستنیشانکردنی پهتاکهو و میکانهزمهکانی پاراستن و چارهسهر، ئهوا دکتۆری بهڕێز ئیسپاتی کرد که زۆر له به دواداچوونی پێشهات و گۆڕانکاریه تهندروستێکانی جیهان دواکهوتووه و پێویسته تۆزێک کات تهرخان کات بۆ بهلانی کهمهوه چاوخشاندنێک به پێگه ئیلکترۆنیه ناسراوهکانی ئهم بواره به تایبهتی پێگهی ڕێکخراوی تهندروستی جیهانی که به WHO ناسراوه.
جهنابی د. ڕێکهوت له وهڵامی پرسیارێک دهربارهی ههبوونی ڤاکسین دژی ئهنفلهونزای بهراز له کوردستاندا، زۆر به سیقهوه ئهڵێت تا ئێستا ئهم ڤاکسینه له لایهن WHO هوه هاتکۆ ئێستا بڵاونهکراوهتهوه و هیچ وڵاتێک به کاری نههێناوه. ئهمه جگه له چهواشهکاری و عوزر هێنانهوه بۆ شکستهکانی وهزارهتی تهندروستی و فهرمهنگاکانی ناتوانین ناوی هیچ شتێکی تری لێبنێن. ئاخر کاک دکتۆر ئهگهر جهنبتان تهنها بزانن ئهنتهرنێت بهکاربهێن و بۆ تهنها جارێکێش لهم چوار پێنج مانگهی پێشوودا سهردانی پێگهی ئیلیکترۆنی WHO تان بکردایه، ئهوهنده به سیقهوه قسهتان نهئهکرد و لێدوانهکانتان واقعی تر و ڕوونتر ئهبوون.
پێم وایه ئهگهر WHO ئاگاداری قسهکانی جهنابی د. ڕێکهوت بێت ئهوا ئهمهی دوای ڕهنگه خۆی تووشی به دوادووچوونی یاسایی بکات. چونکه ئهم دکتۆره بهڕێزه به ناوی دهزگایهکهوه قسهئهکات که بهرپرسیارێتی ڕهسمی ههیه و ناکرێت له خۆڕا قسان بکات. بۆ زانیاری جهنابی بهڕێوهبهرو وهزارهتی تهندروستی بهڕێز، WHO چهند مانگێکه ڕۆژانه زانیاری له سهر پهتاکه به گشتی و ڤاکسین به تایبهتی بڵاوئهکاتهوه. بۆ نموونه له یهکێک له بڵاوکراوهکانیدا ئهم ڕێکخراوه پێشبینی ئهوه ئهکات که 3 ملیار ڤاکسینی H1N1 که بۆ خۆپاراستن له پهتاکه باکارئههێنرێت دروست بکرێت. ئهگهر ئهم زانیاریه بچووکه به لایهی دکتۆرهوه جێگای بایهخ نیهو و هێشتا پێوایه ناکرێت کوردستان ڤاکسینی ههبێت ئهوا پێویسته بیرێک له ئیشێکی تر بکاتهوه بۆ از له فهرمانگهکی بهێنێت، چونکه بهڕاستی پێئهچێت ئهوهنه سهرقاڵی نهشتهرگهری بێت ئاگای له دنیای تهندروستی کۆمهڵ نهمابێت.
له لایهکی ترهوه، نهک تهنها ڤاکسین ههیه و دکتۆر وهتهنی "پروڤ" کراوه، واتا تاقی کراوهتهوه و دڵنیابوون لهوهی که کاریگهری ههیه، بهڵکو ڕێکخراوی تهندروستی جیهانی له ماوهی ڕابووردوودا توانی 200 ملیون ڤاکسین بۆ 93 وڵاتی کهم درامهتی جیهان بکات. ئهو وڵاتانهی که توانیان له ماوهیهکی کهم و ڕێژهیهکی زۆری ڤاکسینهکه دروست بکهن، وهکو ئهمریکا و سویسرا، ڕێژهیهک له بهشی خۆیان بهخشی به وڵاته کهم درامهتهکان. ههرچهنده وڵاتهکی ئێمه کهم درامهت نیه و ئهتوانی ڤاکسین و دهرمان بکڕێت، بهڵام دیسان تکا له بهڕێز بهڕێهوهبهری فهرمانگهی تهندروستی و وهزارهتی تهندروستی ئهکهین که زهحمهت بکێشێت و پهیوهندی به WHO بکات تا ئهگهر ئهکرێت تۆزێک بهشی ئێمهش بدهن.
کاک دکتۆر ڕێکهوت، به ڕێکهوت یا به ئهنقهست، به ههندێک وشه و زاراوهی ئینگلیزیهوه که زۆر جار پزیشکهکان بۆ سهرلێشهواندنی نهخۆشهکانیان و ڕاکردن له بهرپرسیارێتی بهکاریئههێنن، ئهکهوێته تهمومژاوی کردنی پرسیارێکی ڕوون و ئاشکرا سهبارهت به چۆنێتی دهستنیشانکردنی نهخۆشێکه. پێم وانیه پێویست بکات وهڵامێکی دوورودرێژ ههبێت بۆ پرسیاری؛ ئایا دهزگای تایبهتان ههیه بۆ دهستنیشانکردنی پهتاکه؟ جهنابی دکتۆر له وهڵامدا خۆی و بیسهر ئهخاته ناو گێژاوی چهند ڕستهیهکی بارگاوی به دهستهواژهی تهکنیکی و نا پێویست که به کورتی مانای ئهوه ئهدهن به دهستهوه که نهخێر ناتوانین دهستنیشانی پهتاکه بکهین. ئاخیر نازانین ئهگهر نهتوانین دهستنیشانی نهخۆشیهک بکهیی به علمی جن ئهزانیت چهند نهخۆشت ههیه که تووشی ئهو ئهنفلهونزایه بوون؟ دیاره ئهو تۆزه زانیاریهی که وهزارهتی تهندروستی و فهرمانگهی تهندروستی سلیمانی ههیانه له سهر ژمارهی تووشبووان ئهویش له دهرهوه هاتووه. کاک دکتۆر پێمان ئهڵێت جگه لهو چهند یاریزانهی باسکه که له ئهمریکا بوون و هاوڵاتیهکی بیانی تر، کهس نیه له کوردستان تووش بووبێت. پێم وایه ئهگهر ئهو یاریزانه بهڕێزانه له عهمانی ئوردن تاقیکردنهوهیان بۆ نهکرایه، ئهوا ئهوانیش ئهچوونه پاڵ ئهو ههموو کهسهی که به دڵنیاوه له کوردستان تووش بوون و پێیان نازانین. باشه تێناگهم چۆن و به چی میکانزمێکی زانستی یا کۆمهڵایهیتی یاخود سیاسی، ئهم پهتایه له ههرچواردهورهی کوردستان بڵاوببێتهوه و تهنها ئهم وڵاته باراناوی و بهفراوی و پڕ ماچ و مووچهی خۆمان توانیبێتی خۆی بپارێزی. پێم وانیه، ئهو دهمانچانهی که ئاراستهی دهموچاوهتی ئهکهنهوه ههر که له فڕۆکه دادهبزیت خۆیان وهتهنی بۆ ئهوهیه بزانن پلهی گهرمیت چهنده، توانیبێتی به قودهرهتی قادر ڤایرۆسهکه له ناوببات.
Friday, November 20, 2009
Health Ministry Between Policy and Process
The Selection of the Minister of Health in the New Kurdistan Regional Government (KRG) cabinet, says a lot about how politics in our country works. There is no doubt that Dr. Taher Hawramy, is a well known surgeon with excellent teaching qualifications. However, it is much nicer to imagine him as a dean of a medical school or a president of a University, rather than the Minister of Health. I will tell you why in a minute. First lets take a look at the priorities of our government.
Over the last 18+ years of its life, the KRG preferred politics over professionalism, process over policy and geography over governance. Politically, the Ministry of Health has been and stayed a Patriotic Union of Kurdistan (PUK) territory in the previous cabinet and stayed so in the new one. That has to do with the strategic agreement between the Kurdistan Democratic Party (KDP) and PUK rather than assigning the best person to the respective jobs in the government. The dirty policy of putting the nose of politics into every minute function of the government is so paralyzing for the latter. The experience of the last 18 years is a proof for that characterization. It is a disaster to continue this policy in the extremely crucial and vital area of health.
As for as governance goes, the KRG failed so far to prioritize health planning and policy development over the day to day process of how the functions of the Ministry are conducted. This is understandable given the failure of the Parliament of Kurdistan to pass a bill related to health policy. The only bill related to health passed by the former was a two pages law about the structure of the Ministry of Health and how it should be run. So in the absence of clear understanding of how this country is viewing health and health care, the logical outcome would be chaos when it is ran. What make matter even worse is the fact that people who are assigned to run the Ministry and not managers by training. They are just selected because they are "good" people, based on their clinical qualifications and their connections to the main two parties.
Dr. Hawramy spent most of his professional life doing surgeries. He has limited health policy and management credentials. That alone doesn’t qualify him to become the Minister of Health. The outcome would be a focus on the status quo way of doing things. So the forecast is not encouraging as far as policy making and planning for the health sector goes and we have to wait how the Minister will do on process. We need to develop a grading system for him to see if he fails or passes this test. Hope he does!
Over the last 18+ years of its life, the KRG preferred politics over professionalism, process over policy and geography over governance. Politically, the Ministry of Health has been and stayed a Patriotic Union of Kurdistan (PUK) territory in the previous cabinet and stayed so in the new one. That has to do with the strategic agreement between the Kurdistan Democratic Party (KDP) and PUK rather than assigning the best person to the respective jobs in the government. The dirty policy of putting the nose of politics into every minute function of the government is so paralyzing for the latter. The experience of the last 18 years is a proof for that characterization. It is a disaster to continue this policy in the extremely crucial and vital area of health.
As for as governance goes, the KRG failed so far to prioritize health planning and policy development over the day to day process of how the functions of the Ministry are conducted. This is understandable given the failure of the Parliament of Kurdistan to pass a bill related to health policy. The only bill related to health passed by the former was a two pages law about the structure of the Ministry of Health and how it should be run. So in the absence of clear understanding of how this country is viewing health and health care, the logical outcome would be chaos when it is ran. What make matter even worse is the fact that people who are assigned to run the Ministry and not managers by training. They are just selected because they are "good" people, based on their clinical qualifications and their connections to the main two parties.
Dr. Hawramy spent most of his professional life doing surgeries. He has limited health policy and management credentials. That alone doesn’t qualify him to become the Minister of Health. The outcome would be a focus on the status quo way of doing things. So the forecast is not encouraging as far as policy making and planning for the health sector goes and we have to wait how the Minister will do on process. We need to develop a grading system for him to see if he fails or passes this test. Hope he does!
Subscribe to:
Posts (Atom)
Posts
